Ήταν μεσημέρι 7ης Σεπτεμβρίου του 1999. Διάβαζα στο κρεβάτι μου ήρεμα το βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα, « Στα Μυστικά του Βάλτου. Απορροφημένος στο διάβασμα κάποια στιγμή άκουσα τα τζάμια να τρίζουνε. Λέω δεν είναι κάτι. Κάνουν συχνά έτσι όταν περνάει κάποιο φορτηγό από το δρόμο ή κανένας μερακλής με τέρμα τη μουσική και βγαλμένα τα διαφράγματα από τις εξατμίσεις. Αλλά δεν ήταν αυτό. Το σπίτι άρχισε να σείεται, άκουγα την κεραμοσκεπή πάνω να είναι στα δομικά της όρια και να λέω «πάει πεθάναμε». Η μάνα μου να τρέχει έντρομη να με τραβάει να βγούμε έξω, εγώ όμως ακολουθώντας τις οδηγίες που μας είχαν πει στο σχολείο, την τράβηξα αν και μικρός, αλλά και πιο ψύχραιμος, κάτω από το γραφείο. Ο πατέρας μου το είχε κάνει ήδη αυτό. Μόνο η συγχωρεμένη η γιαγιά μου έμεινε πάνω στο κρεβάτι. Ευτυχώς το σπίτι μας δεν έπαθε τίποτα, σε σύγκριση με άλλων συμπολιτών μας, αλλά ακόμα θυμάμαι τις σκηνές από την τηλεόραση να δείχνουν τα ερείπια και τις προσπάθειες των διασωστών, ακόμα θυμάμαι την πλατεία στο Χολαργό να έχει μετατραπεί σε ελεύθερο κάμπινγκ και τέλος ακόμα το σώμα μου θυμάται το πιάσιμο στην πλάτη από τις 10 μέρες που αναγκαστήκαμε να μείνουμε στο αμάξι έως ότου περάσει το κακό. Ναι καλά θυμάστε…. Ήταν ο σεισμός της Αθήνας….Τα ρίχτερ που μας άλλαξαν τη ζωή.

Το χρονικό

Όσοι το ‘ζησαν δε θα το ξεχάσουν ποτέ. Ακόμα κι εκείνοι που δεν βρέθηκαν τότε, την Τρίτη 7 Σεπτεμβρίου 1999, στην Αθήνα για να βιώσουν τον πιο καταστροφικό σεισμό στην ιστορία της Αττικής στην πλήρη του διάσταση, έχουν ακούσει πολλά για την ημέρα που άλλαξε για πάντα μια ολόκληρη πόλη.
Ήταν λίγο πριν τις 3 το μεσημέρι, όταν το αρχικό βουητό του σεισμού έδινε τη θέση του στο απόλυτο χάος. Πανικός, στιγμές δραματικές που ακόμα και τώρα, 16 χρόνια μετά, φαντάζουν απίστευτες. Ποτέ δεν είχαμε νιώσει τόσο μικροί και αδύναμοι μπροστά στην καταστροφική μανία της φύσης, η οποία «χτύπαγε» για 16 ολόκληρα δευτερόλεπτα.

Ο σεισμός της Πάρνηθας του 1999, ευρύτερα γνωστός ως σεισμός της Αθήνας του 1999, με ένταση 5,9 στην Κλίμακα Ρίχτερ, έλαβε χώρα στις 7 Σεπτεμβρίου 1999, 14:56:50 τοπική ώρα, και προκάλεσε 143 με 152 θανάτους και ζημιές που έφτασαν τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ. Είναι η δαπανηρότερη φυσική καταστροφή που έχει συμβεί ποτέ στην Ελλάδα και ο φονικότερος σεισμός των τελευταίων 50 ετών. Ο σεισμός, αν και όχι ιδιαίτερα ισχυρός, ενώ και η συνολική διάρκειά του ήταν μόλις 15 δευτερόλεπτα, προκάλεσε πολλές καταστροφές εξαιτίας της εγγύτητάς του στην Αθήνα, με επίκεντρο 18 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης, ανάμεσα στις Αχαρνές Αττικής και τον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας, καθώς και του μικρού εστιακού βάθους, από 9 μέχρι 14 χιλιόμετρα. Το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο ανακοίνωσε αρχικά πως ο σεισμός προκλήθηκε από ρήγμα μήκους 15 χιλιομέτρων που καλύπτει την περιοχή μεταξύ Πεντέλης και Πάρνηθας. Με βάση τη μελέτη δορυφορικών δεδομένων που εξετάζουν την παραμόρφωση καθ’ ύψος του εδάφους που επιβεβαιώθηκε αργότερα από σεισμολογική μελέτη, και έγινε το 2008 αποδεκτή και από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο βρέθηκε ότι έγιναν δύο σεισμοί, έντασης 5,8 και 5,5 ρίχτερ, σε διαφορετικά ρήγματα και με διαφορά 3,5 δευτερολέπτων ο ένας από τον άλλο.

Στα δυτικά προάστια της Αθήνας, η κατάσταση θύμιζε σκηνικό αποκάλυψης. Άνω Λιόσια, Μενίδι, Νέα Φιλαδέλφεια και Μεταμόρφωση έμοιαζαν βομβαρδισμένα τοπία, ενώ σοβαρές ζημιές είχαν Κάτω Κηφισιά, Ερυθραία, Περιστέρι, Πετρούπολη, Θρακομακεδόνες και Ελευσίνα. Τα πρώτα λεπτά μετά το τέλος του σεισμού βρήκαν τον κόσμο αποσβολωμένο να προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τι κακό τον βρήκε. Δεν είχαν περάσει και πολλές ημέρες από τον μεγάλο σεισμό της Τουρκίας και η σκόνη που επέμενε να καλύπτει τα πάντα για πολλή ώρα μετά το χτύπημα του εγκέλαδου συνέβαλε στη διατήρηση του πανικού. Τι θα ακολουθούσε; Μήπως μας περίμενε πιο μεγάλος σεισμός; Αν γινόταν τα κτίρια θα άντεχαν; Αυτές ήταν οι αρχικές σκέψεις πανικού, που στροβίλιζαν στα μυαλά όλων.

Την ίδια ώρα, ρεύμα και τηλέφωνα κομμένα, με τις εταιρίες κινητής τηλεφωνίας να πασχίζουν να επαναφέρουν τις γραμμές έτσι ώστε ο κόσμος να καταφέρει να μιλήσει με συγγενείς και φίλους. Όσο η ώρα περνούσε και τα πρώτα στοιχεία έρχονταν το ένα μετά το άλλο, η μεγάλη είδηση έγινε γνωστή σε όλη τη χώρα: Το κέντρο του σεισμού που ταρακούνησε όλη την Αττική και έγινε αισθητός ακόμα σε Πελοπόννησο, Εύβοια και Βοιωτία ήταν η Πάρνηθα και η περιοχή μεταξύ Άνω Λιοσίων και Μενιδίου.Η ένταση των 5,9 ρίχτερ ήταν πολύ μικρότερη από το αντίστοιχο 7άρι της Τουρκίας, όμως πολλές από τις κακοτεχνίες των Δυτικών Προαστίων δεν άντεξαν και κατέρρευσαν, φέρνοντας στην επιφάνεια ένα μεγάλο πρόβλημα της ευρύτερης περιοχής που είχε να κάνει με την ασφάλεια και σωστή κατασκευή των κτισμάτων.

Ο τραγικός απολογισμός

Ο αριθμός των θυμάτων του σεισμού υπολογίζεται 145, γεγονός που κατατάσσει τον σεισμό ως τον πιο θανατηφόρο που έλαβε χώρα στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια. Με βάση αυτοψία σε 111 από τα θύματα του σεισμού, 36 άνθρωποι πέθαναν από τραύματα, 38 άνθρωποι έφεραν τραύματα από τα οποία κινδύνευε η ζωή τους ενώ 31 πέθαναν από ασφυξία. Οι περισσότεροι από τους θανάτους (102/111) οφείλονται σε καταρρεύσεις κτιρίων, τρία από αυτά εργοστάσια. Από τους υπόλοιπους, έξι έχασαν τη ζωή τους λόγω εμφράγματος του μυοκαρδίου, δύο από τραύματα όταν πήδηξαν από το κτίριο στο οποίο βρίσκονταν και ένας όταν χτυπήθηκε από ένα αντικείμενο. Υπολογίστηκε ότι τουλάχιστον άλλοι 85 σώθηκαν μέσα από τα συντρίμμια, 2.000 τραυματίστηκαν και 50.000 έμειναν άστεγοι. Οι καταυλισμοί που δημιουργήθηκαν για την προσωρινή στέγαση των αστέγων εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται 10 χρόνια μετά, κατάσταση που καθιστούσε τη ζωή των ανθρώπων δύσκολη.
Σύμφωνα με στοιχεία πολλά παιδιά, αντιμετώπιζαν προβλήματα όπως φόβος αποχωρισμού από τους γονείς και άλλα συμπτώματα που συνδέονται με μετατραυματικό στρες, κατάσταση που απαιτούσε ειδικό χειρισμό από τους ειδικούς.

Το κεφάλαιο Ρικομέξ

Στο εξαώροφο κτίριο της Ρικομέξ, στο Μενίδι, που στεγάζονταν οι εταιρείες Ρικομέξ και Εστία εμπορική, πέθαναν 39 άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους δύο έγκυες γυναίκες. Οκτώ (8) σκοτώθηκαν στα γραφεία της Φαράν, 3 στο εργοστάσιο Φιλοπλάστ και 6 στο εργοστάσιο της ΒΙΟΚΥΤ. 7 έχασαν την ζωή τους στην οικοδομή της οδού Πίνδου στη Νέα Φιλαδέλεια και 16 στην πολυκατοικία της οδού Ψυχάρη, στη Μεταμόρφωση.Η επιχείρηση κήρυξε πτώχευση το 2004.

Οι ευθύνες που (δεν) αποδόθηκαν

Η «Ρικομέξ» είχε υποστεί σοβαρές ζημιές πριν το σεισμό από πυρκαγιά αλλά συνέχιζε να υπάρχει, ενώ η πολυκατοικία της Ν. Φιλαδέλφειας είχε ζημιές από το σεισμό του 1981 που καλύφθηκαν με κάποια φτιασιδώματα. Παρότι τα κτίρια που κατέρρευσαν και στα οποία σημειώθηκαν θάνατοι ήταν 27, κατηγορίες απαγγέλθηκαν μόνο για τα έξι παραπάνω κτίρια και για μια κατοικία στα Α. Λιόσια Από την εκδίκαση της υπόθεσης το 2007, από τους 33 κατηγορούμενους για την κατάρρευση του εργοστασίου όλοι απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες με ασαφή αιτιολογία. Σε συγγενείς μερικών από τα θύματα δόθηκαν αποζημιώσεις που έφταναν 17.000€ για νεκρό αδελφό, 30.000€ για νεκρό γονιό και 40.000€ για κάθε νεκρό παιδί. Το Μάιο του 2010 αποφασίστηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας ότι η Νομαρχία έχει αυτοτελείς ευθύνες, καθώς δεν διενήργησε σωστά τους προληπτικούς και κατασταλτικούς ελέγχους στην κατασκευή του εργοστασίου και πρέπει να αποζημιώσει τα θύματα με 18 εκατομμύρια ευρώ. Τελικά το 2012 αποφασίστηκε από το Περιφερειακό Συμβουλίο Αττικής η καταβολή 13 εκατομμυρίων€ σε συγγενείς των θυμάτων από τους πόρους της περιφέρειας. Για την κατάρρευση του εργοστασίου Faran, όπου έχασαν τη ζωή τους 4 άνθρωποι, οι τέσσερις κατηγορούμενοι αθωώθηκαν. Για την κατάρρευση πολυκατοικίας στην οδό Ψυχάρη, στη Μεταμόρφωση τα αδικήματα παραγράφηκαν.
Πάρα πολλές ιστορίες από άνδρες της ΕΜΑΚ, διασωθέντες και απλούς πολίτες περιγράφουν με ενάργεια τις τραγικές εκείνες ώρες ώστε να μείνουν ανεξίτηλες οι μνήμες και να αποτελέσουν οδηγό για τη συνέχεια. Στο ανθρωπιστικό δράμα που αντιμετώπιζε η Ελλάδα, αρωγοί στάθηκαν πολλές χώρες με αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, οικονομικής στήριξης αλλά και παροχή ειδικών κλιμακίων διάσωσης, ανάμεσά του και η Τουρκία που λίγο πριν είχε περάσει και εκείνη ανάλογη περιπέτεια με τον εγκέλαδο.

Η επόμενη μέρα ήταν πάρα πολύ δύσκολη . Το ΥΠΕΧΩΔΕ ξεκίνησε καταγραφή των υλικών ζημιών σε κτήρια ώστε να κρίνει ποια είναι επισκευάσιμα και ποια κατεδαφιστέα και να αποδοθούν οι αποζημιώσεις στους πληγέντες. Ο κ. Σταυρακάκης ήταν ο πρώτος σεισμολόγος που με ψύχραιμη, βεβαίως η ψυχή του ήξερε, και υπεύθυνη φωνή, λίγη ώρα μετά τον σεισμό, μας διαβεβαίωνε πως «Ό ,τι κακό ήταν να συμβεί, συνέβη».

Το θέμα από όλη αυτή την περιπέτεια είναι αν η χώρα μας, έπειτα από αυτό το ισχυρό χτύπημα που δέχθηκε έχει κάνει σαφείς προσπάθειες προς την δημιουργία κτηρίων αντισεισμικής τεχνολογίας ώστε να αποφεύγονται ανάλογες τραγωδίες. Γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι στα κτήρια; Παρέχονται τα απαραίτητα εφόδια στα γεωδυναμικά ινστιτούτα και στους επιστήμονες ώστε με την κατάλληλη χρηματοδότηση να μπορέσουν να κάνουν προγνώσεις πιο ακριβείς για επερχόμενους σεισμούς προς αποφυγή νέων εκατομβών θυμάτων; Όλα αυτά τα ερωτήματα απασχολούν τους πολίτες. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να δίνουν απαντήσεις και όχι μόνο να υπογράφουν μνημόνια. Η ιστορική μνήμη των τραγωδιών δεν πρέπει να σβήνει ώστε να αποτελεί φάρο και δίδαγμα για το μέλλον. Το πάθημα πρέπει να γίνεται μάθημα… Βέβαια άγνωσται αι βουλαί της μητέρας φύσης και της οργής της ενάντια στον άνθρωπο που την καταστρέφει με τις ζημιογόνες και επιβλαβείς δραστηριότητές του.

Πηγές: katoxikanea.gr, ethnos.gr, newsbomb.gr, wikepedia

Βιβλιογραφία:

A. Ganas, G. Papadopoulos & S. B. Pavlides (2001). «The 7 September 1999 Athens 5.9 Ms earthquake: Remote sensing and digital elevation model inputs towards identifying the seismic fault». International Journal of Remote Sensing 22 (1): 191-196.

Κontoes, C., P. Elias, O. Sykioti, P. Briole, D. Remy, M. Sachpazi, G. Veis, and I. Kotsis (2000). «Displacement field and fault model for the September 7, 1999 Athens Earthquake inferred from ERS2 Satellite radar interferometry». Geophysical Research Letters 27 (24): 3989–3992.
K. Eftaxias, P. Kapiris, J. Polygiannakis, N. Bogris, J. Kopanas, G. Antonopoulos, A. Peratzakis, V. Hadjicontis (2001). «Signature of pending earthquake from electromagnetic anomalies». Geophysical Research Letters 28 (17): 3321–3324

Καλογεράς Ιωάννης, Μελης Νικόλαος, Κωνσταντίνου Κωνσταντίνος, Σταυρακάκης Γεώργιος (Νοέμβριος 2008). «Μελέτη της ισχυρής εδαφικής κίνησης στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας με την ευκαιρία των σεισμών της Πάρνηθας (1999) και των Κυθήρων (2006)». 3o Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής & Τεχνικής Σεισμολογίας. Τεχνικο Επιμελητήριο Ελλάδος.