Η ναυμαχία του Ναυαρίνου έκρινε τα πάντα μέσα σε λίγες ώρες και «ανέστησε» ένα έθνος που είχε επαναστήσει μεν αλλά την ίδια ώρα «αλληλοσπαράσονταν» από μίση, έριδες και πάθη.

Στις 24 Μαίου 1827, η πτώση της Ακρόπολης, επιβεβαιώνει ότι η Επανάσταση του 1821 κρεμόταν από μια κλωστή. “Σφυγμός” υπήρχε μόνο στην Πελοπόννησο, αλλά κι εκεί υπήρχε η απειλή του Ιμπραήμ που ετοιμαζόταν για εκστρατεία σε Ναύπλιο και Ύδρα.
Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, μόλις έχει αναλάβει ο Γεώργιος Κάνινγκ. Η παρουσία του επηρεάζει συνολικά την ευρωπαϊκή διπλωματία.

Στις 24 Ιουνίου 1827 υπογράφτηκε στο Λονδίνο συνθήκη μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, που καθόριζε τα της ανεξαρτησίας της Ελλάδας.

Η συνθήκη προέβλεπε τη δημιουργία ελληνικού κράτους υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, με σύνορα τον Αμβρακικό και τον Παγασητικό Κόλπο.

Προέβλεπε όμως και κάτι ακόμη:

Την επέμβαση των τριών μεγάλων δυνάμεων, εάν οι δύο εμπόλεμοι δεν δέχονταν τους όρους της σύμβασης.

Αυτή η πρόβλεψη έφερε τον αγγλικό στόλο υπό τον αντιναύαρχο Κόδριγκτον, το γαλλικό υπό τον υποναύαρχο Δεριγνύ και το ρωσικό υπό τον υποναύαρχο Χέυδεν, στην Πελοπόννησο.

Το υπόβαθρο και η πορεία προς τη ναυμαχία

Στις 6 Σεπτεμβρίου έλαβε χώρα επεισόδιο μεταξύ βρετανικών και τουρκοαιγυπτιακών πλοίων στα παράλια της Δωρίδας, με αποτέλεσμα την καταστροφή 6 μικρών τουρκικών και ενός αλγερινού σκάφους. Δύναμη του τουρκοαιγυπτιακού στόλου απέπλευσε από την Πύλο για αντίποινα, η οποία αναγκάστηκε να επιστρέψει στο λιμάνι κατόπιν επέμβασης του ίδιου του Κόδριγκτον από τη Ζάκυνθο, με δύο πλοία -ωστόσο οι τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις έστειλαν δύναμη στην ξηρά, όπου προέβη σε εμπρησμούς και καταστροφές καλλιεργειών. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθείί αναφορά Βρετανού καπετάνιου ο οποίος κατέβηκε στην ξηρά και είδε την κατάσταση, εκτιμώντας ότι αν ο Ιμπραήμ παρέμενε στην Ελλάδα, πάνω από το 1/3 των κατοίκων θα λιμοκτονούσε τέτοια ήταν η έκταση της καταστροφής που είχαν προκαλέσει τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα. Επιστολή διαμαρτυρίας από τους διοικητές της συμμαχικής δύναμης απεστάλη στον Ιμπραήμ, ο οποίος όμως ήταν άφαντος.

Οι τρεις διοικητές αποφάσισαν ότι θα ήταν ανεπίτρεπτο να παραμείνουν απλοί θεατές των τουρκικών θηριωδιών, ενώ είχε προηγηθεί προσωπική οδηγία του Στράτφορντ Κάνινγκ, Βρετανού πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη, προς τον Κόδριγκτον: «αν χρειαστεί, επιβάλετε την ειρήνη με τα πυροβόλα σας». Οι συμμαχικές μοίρες εισήλθαν στην Πύλο στις 20 Οκτωβρίου, λαμβάνοντας θέσεις μάχης, με τον Κόδριγκτον να απαντά στις οθωμανικές αιτιάσεις -ότι ο Ιμπραήμ δεν είχε δώσει σχετική άδεια- πως δεν είχε καταφθάσει για να λάβει εντολές, αλλά για να δώσει, και ότι αν ο συμμαχικός στόλος δεχόταν πυρά, θα εξόντωνε τον τουρκικό -«και ότι δεν πρόκειται να λυπηθεί αν του δοθεί αυτή η ευκαιρία».

Οι δυνάμεις

Η ισχύς του τουρκοαιγυπτιακού στόλου του Ιμπραήμ ανερχόταν σε 89 πολεμικά και οπλιταγωγά, σε παράταξη πετάλου/ημισελήνου, σε τρεις γραμμές, από το φρούριο του Ναυαρίνου μέχρι τη Σφακτηρία, υπό την κάλυψη των πυροβόλων των οχυρών. Η πρώτη γραμμή αποτελούνταν από βαριές μονάδες μάχης («πλοία της γραμμής (μάχης)», ships of the line), η δεύτερη από μικρές φρεγάτες και μεγαλύτερες κορβέτες και η τρίτη από τα μικρότερα υπόλοια πλοία. Στις άκρες ήταν παραταγμένα πυρπολικά και κορβέτες, με σχέδιο τα μικρότερα σκάφη να ανοίγουν πυρ μέσα από τα κενά της παράταξης, υπό την κάλυψη των μεγαλυτέρων μονάδων.

Η συμμαχική δύναμη ήταν αριθμητικά αρκετά μικρότερη, με 27 πλοία (12 αγγλικά, 8 ρωσικά, 7 γαλλικά) και 1.324 πυροβόλα έναντι 2.240, ωστόσο διέθετε περισσότερες βαριές μονάδες (ships of the line- 10 έναντι 3), ενώ τα πληρώματα ήταν κατά πολύ ανώτερα των τουρκοαιγυπτιακών. Το σχέδιο ήταν η συμμαχική δύναμη να εισέλθει στο εσωτερικό της τουρκικής «ημισελήνου», με τη μοίρα του Κόδριγκτον να αντιμετωπίζει το οθωμανικό κέντρο και τους Γάλλους και τους Ρώσους απέναντι στην αριστερή και τη δεξιά πτέρυγα των Οθωμανών. Η θέση της γαλλικής μοίρας δεν ήταν τυχαία, καθώς είχε απέναντί της τις, εκπαιδευμένες από τους Γάλλους αιγυπτιακές δυνάμεις. Γενικότερα, η επιλογή του Κόδριγκτον θεωρείται παρακινδυνευμένη έως και λανθασμένη από τακτικής πλευράς, καθώς επέτρεψε στον στόλο του να περικυκλωθεί- ωστόσο θεωρείται ότι αυτό οφείλεται στην εξαιρετικά υψηλή εμπιστοσύνη των διοικητών της συμμαχικής δύναμης στην ανωτερότητα των σκαφών και πληρωμάτων τους έναντι των τουρκοαιγυπτιακών.

Η μάχη

Στις 1.30 μμ ο Κόδριγκτον έδωσε τη διαταγή στα πληρώματα της συμμαχικής δύναμης να ετοιμαστούν για δράση, με τους πυροβολητές σε ετοιμότητα και τις θυρίδες των πυροβόλων μισάνοιχτες -ωστόσο, οι εντολές ήταν να ανοίξουν πυρ μόνο σε περίπτωση που δέχονταν επίθεση. Στις 2.00 μμ άρχισε η είσοδος των συμμαχικών πλοίων στον κόλπο, με τον Κόδριγκτον στη ναυαρχίδα του, «Ασία», επικεφαλής. Ακολουθούσαν οι Γάλλοι και μετά τα ρωσικά σκάφη. Στις 2.15 τα τρία βρετανικά «πλοία γραμμής» είχαν λάβει τις θέσεις τους, ενώ τα οθωμανικά πληρώματα κινητοποιούνταν.

Κάπως εκεί άρχισε η σύγκρουση. Οι πρώτες βολές φαίνεται ότι προήλθαν από την τουρκική πλευρά: Από τη βρετανική φρεγάτα «Ντάρτμαουθ» έγινε αντιληπτή η προετοιμασία οθωμανικού πυρπολικού, και απεστάλη λέμβος για να ζητήσει παύση της. Οι Οθωμανοί άνοιξαν πυρ εναντίον της και έβαλαν φωτιά στο πυρπολικό. Δεύτερο σκάφος πλησίασε το πυρπολικό για να το απομακρύνει, ωστόσο οι Οθωμανοί άνοιξαν ξανά πυρ, προκαλώντας απώλειες. Το πλήρωμα του «Ντάρτμαουθ» άνοιξε πυρ με μουσκέτα, με το γαλλικό «Sirene», που μόλις έμπαινε στον κόλπο, να παρέχει επίσης πυρά υποστήριξης με ελαφρά όπλα. Η πρώτη χρήση πυροβόλου έγινε από τουρκική κορβέτα, εναντίον του γαλλικού σκάφους. Ακολούθησε αλυσιδωτή αντίδραση και κλιμάκωση της σύγκρουσης, πριν η συμμαχική δύναμη παραταχθεί πλήρως -ωστόσο αυτό αποδείχθηκε πλεονέκτημα, καθώς πολλά συμμαχικά σκάφη δεν είχαν προλάβει να ρίξουν άγκυρες, οπότε και διατηρούσαν ευελιξία κινήσεων -ακόμα και αν το περιθώριο ελιγμών στον κόλπο ήταν μικρό, και τα περισσότερα σκάφη πολέμησαν τελικά αγκυροβολημένα, σε πολύ μικρή απόσταση μεταξύ τους.

Το γαλλικό «Σκιπίων», πίσω από το «Sirene» του Δεριγνύ δέχτηκε την επίθεση αιγυπτιακών φρεγατών, καθώς και πυρά από την ξηρά και την έφοδο ενός πυρπολικού, που κατάφερε να προσκολληθεί προς στιγμήν, απειλώντας το πλοίο με καταστροφή. Ωστόσο απομακρύνθηκε από το αδελφό «Trident», με τη βοήθεια βρετανικών σκαφών. Το «Sirene» έδωσε μακρά μάχη με το «Ιχσάνια», μέχρι την ανατίναξη του δεύτερου, δεχόμενο παράλληλα πυκνά πυρά από το φρούριο του Ναυαρίνου -στα οποίο ανταπέδωσε, μαζί με τα «Trident» και «Σκιπίων», κάνοντας τις πυροβολαρχίες του να σιγάσουν. Ο πλοίαρχος του γαλλικού «Μπρεσλάου» αποσπάστηκε από τον σχηματισμό και κινήθηκε προς το κέντρο του κόλπου, ενισχύοντας το βρετανικό «Αλβιών» και το ρωσικό «Αζόφ». Το «Αλβιών» -που είχε αχρηστεύσει μια οθωμανική φρεγάτα- δεχόταν πυκνά πυρά από τρία οθωμανικά «πλοία της γραμμής» ταυτόχρονα, ωστόσο η ανικανότητα των Τούρκων πυροβολητών να στοχεύσουν αποτελεσματικά είχε ως αποτέλεσμα το γαλλικό σκάφος να προλάβει να καταφθάσει, υποστηρίζοντας το βρετανικό πολεμικό. Στη συνέχεια το «Μπρεσλάου» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καταστροφή της ναυαρχίδας του Οθωμανού ναυάρχου, Ταχίρ Πασά («Γκιουχ Ρεουάν») και άλλων 4 φρεγατών. Έντονη δράση είδε το «Ασία» του Κόδριγκτον, που ήταν ανάμεσα στο «Φαχτί Μπαρί», ναυαρχίδα του ναυάρχου Καπιτάν Μπέη και της φρεγάτας του Μοχάραμ Μπέη, «Guerriere»- ο οποίος έκανε σήμα στον Κόδριγκτον ότι δεν θα άνοιγε πυρ. Το «Ασία» συγκέντρωσε τα πυρά του στο «Φαχτί Μπαρί», τσακίζοντάς το. Ακολούθως ο Κόδριγκτον έστειλε έναν Έλληνα, τον Π. Μικέλη, στο «Guerriere» για συνομιλίες, ο οποίος όμως πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε ενώ επιβιβαζόταν στο σκάφος, Το «Guerriere» άνοιξε πυρ, με το βρετανικό πολεμικό και το ρωσικό «Αζόφ» να ανταποδίδουν, καταστρέφοντας την εχθρική φρεγάτα εντός 20 λεπτών.

Η ρωσική δύναμη ήταν η τελευταία που έφτασε στις θέσεις της, όπως είχε προσχεδιαστεί. Η θέση της ήταν η πλέον εκτεθειμένη, και η μάχη ήταν ιδιαίτερα έντονη στο συγκεκριμένο σημείο, με το «Αζόφ» να βυθίζει και αχρηστεύει 3 μεγάλες τουρκικές φρεγάτες και μια κορβέτα. Στη δεξιά πτέρυγα των Οθωμανών, τα βρετανικά «Armide» και «Talbot» σε πρώτη φάση αντιμετώπισαν τις οθωμανικές φρεγάτες και τις επάκτιες πυροβολαρχίες μόνα τους, μέχρι που ενισχύθηκαν από ρωσικές φρεγάτες. Παράλληλα, μικρότερα βρετανικά και γαλλικά σκάφη υπό την εποπτεία του «Ντάρτμαουθ» απέτρεπαν τις επιθέσεις των πυρπολικών, που είχαν θεωρηθεί (δικαίως) ως η σημαντικότερη απειλή προς τον συμμαχικό στόλο. Πέραν της αρχικής επίθεσης στο «Σκιπίων», ούτε ένα οθωμανικό πυρπολικό κατάφερε να πλήξει συμμαχικό σκάφος κατά τη ναυμαχία.

Κατά τις 4.00 μμ, τα μεγαλύτερα οθωμανικά πολεμικά είχαν βυθιστεί, ανατιναχτεί ή αχρηστευθεί, αφήνοντας στο έλεος των συμμαχικών μοιρών -που, αν και είχαν υποστεί ζημιές και απώλειες στα πληρώματα, δεν είχαν χάσει ούτε ένα σκάφος- τα μικρότερα σκάφη του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Ακολούθησε ολοκληρωτικός εκμηδενισμός της τουρκοαιγυπτιακής δύναμης, που διήρκεσε περίπου δύο ώρες. Απο την οθωμανική αρμάδα γλίτωσαν μόλις οκτώ σκάφη, ενώ οι απώλειες εκτιμάται πως ανήλθαν σε 3.000 νεκρούς και 1.109 τραυματίες. Οι συμμαχικές απώλειες ήταν 181 νεκροί και 480 τραυματίες.

Η επόμενη ημέρα

Την επομένη της ναυμαχίας -γράφει ο Αυστριακός διπλωμάτης Αντον Πρόκες Φον Οστεν (κατοπινός πρεσβευτής στην Ελλάδα)- «φώτιζε η ανατολή του ήλιου τα συντρίμμια και τα πτώματα των 3 πλοίων της γραμμής, 3 φρεγατών της πρώτης τάξεως, 18 φρεγατών δευτέρας τάξεως, 24 κορβετών και 6 μικρών σκαφών. Είχαν μείνει μία φρεγάτα, μερικές κορβέτες και βρίκια. Η πρώτη δύσκολη σοδειά των ναυτικών σχολών του Καΐρου, η νεότητα της Αιγύπτου, ήταν νεκρή. Τους νικητές δεν τους βάραινε κανένας αιχμάλωτος».

Την ίδια μέρα της ναυμαχίας, μόνο λίγο μετά το τέλος της, οι τρεις ναύαρχοι ενημέρωσαν συνοπτικά τις κυβερνήσεις τους για τη μάχη και το νικηφόρο για τις τρεις Δυνάμεις αποτέλεσμα που ενίσχυσε οπωσδήποτε την Ελληνική Επανάσταση και συνέβαλε στο αίσιο τέλος της.

Παραθέτουμε στη συνέχεια τις τρεις επιστολές, των ναυάρχων Κόδριγκτον, Δεριγνί και Χέυδεν προς τις κυβερνήσεις τους, ενώ η ναυμαχία μόλις έχει τελειώσει. Από τις επιστολές μαθαίνουμε σπάνιες λεπτομέρειες εκείνης της ναυμαχίας πριν από 186 χρόνια.

Ο σερ Εντουαρντ Κόδριγκτον προς τον κ. Στράτφορντ Κάνινγκ,

Πλοίο Αυτού Μεγαλειότητος «Ασία», εις το λιμάνι του Ναυαρίνου, 9.30 μ.μ. 20 (8) Οκτωβρίου 1827

«Κύριε, έχω την τιμή να πληροφορήσω την Εξοχότητά σας ότι οι συνάδελφοί μου, ο Κόμης Χέυδεν και ο Ιππότης ντε Ρινί (Δεριγνί) συμφώνησαν μ’ εμένα για την ανάγκη να εισέλθουμε σ’ αυτό το λιμάνι, ώστε να πείσουμε τον Ιμπραήμ Πασά ν’ αποσυρθεί στην Αλεξάνδρεια ή σε κάθε περίπτωση να σταματήσει τον βάρβαρο πόλεμο της εξόντωσης που συνέχισε και μετά την εδώ επιστροφή του.

Οι ενωμένες ναυτικές μοίρες (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας) εισήλθαν περί τις δύο η ώρα σήμερα το απόγευμα. Αν και υπήρχαν σοβαρές ενδείξεις προετοιμασίας για μάχη, η “Ασία”, η “Τζένοα” και η “Αλβιών” υποχρεώθηκαν να αγκυροβολήσουν ανάμεσα στα τουρκικά πλοία και ο Μοχάρεμ Μπέη (Αιγύπτιος) μου έστειλε μήνυμα ότι δεν θα υπάρξει αντίρρηση: Αλλά στις βάρκες του “Ντάρτμουθ” που πλησίαζαν ένα από τα πολεμικά πλοία, ορισμένοι του ξένου πληρώματος πυροβόλησαν με μουσκέτα, στους πυροβολισμούς, όπως ήταν φυσικό, ανταπάντησαν οι δικοί μας από θέση άμυνας.

Συγκρατήσαμε τη δύναμη πυρός μας για να δούμε αν επρόκειτο απλώς για ένα τυχαίο συμβάν, αλλά λίγο μετά άνοιξαν πυρ με βαρέα όπλα και η σύρραξη γενικεύτηκε. Σχεδόν όλα τα πλοία της γραμμής υπέστησαν σοβαρές ζημιές, αλλά έχω την ευχαρίστηση να πληροφορήσω την Εξοχότητά σας ότι ο Τουρκο-Αιγυπτιακός στόλος εκμηδενίστηκε.

Τα πιο πολλά πλοία έχουν ανατιναχθεί και αρκετά έχουν καταποντισθεί και το λιμάνι είναι τόσο πολύ καλυμμένο με ναυάγια ώστε φαντάζομαι ότι μια παρόμοια σκηνή σχεδόν ποτέ πριν δεν έχει απαντηθεί. Είμαι άκρως ικανοποιημένος να διαβεβαιώσω την Εξοχότητα ότι η διαγωγή των συναδέλφων μου και των γενναίων ανδρών υπό τις διαταγές τους υπήρξε αξιοθαύμαστη.

Το μεγαλύτερο μέρος των πλοίων μας πρέπει να πάει στη Μάλτα, αμέσως μετά την επισκευή τους, ώστε να είναι σε ικανοποιητική κατάσταση για το ταξίδι. Για τον ίδιο λόγο το πλοίο του ναυάρχου Δεριγνί πρέπει να πάει στην Τουλόν και η “Ασία” αν όχι και τα άλλα δύο Αγγλικά πλοία της γραμμής, πρέπει να φύγουν για την Αγγλία. Εχω την τιμή, Εντ. Κόδριγκτον».
Γράμμα του υποναυάρχου Δεριγνί προς τον κόμη κύριο Γκιγιεμινό «Σιρέν», στο Ναυαρίνο, στις 20 (8) Οκτωβρίου, στις 10 το βράδυ

«Ο τουρκικός στόλος καταστράφηκε. Σας στέλνω έναν απολογισμό της επίθεσης. Μεταξύ μας οι τρεις Ναύαρχοι συνεννοηθήκαμε για την ανάγκη να έλθουμε στο Ναυαρίνο να κάνουμε έκκληση στους Τούρκους Διοικητές να σταματήσουν. Κατέστρεφαν στην ξηρά. Εισήλθαμε λοιπόν στο Ναυαρίνο λέγοντας ότι θα περιμέναμε το πρώτο χτύπημα. Αυτό ρίχθηκε εναντίον μιας ακάτου του “Ντάρτμουθ” όπου ένας νέος ναύτης σκοτώθηκε από μια σφαίρα· η πρώτη κανονιά ρίχθηκε εναντίον μας και σκότωσε έναν άνδρα. Τότε ήμουν σε πολύ κοντινή απόσταση από μια Αιγυπτιακή φρεγάτα.

Η ναυαρχίς “Ασία” είχε βρεθεί επίσης κοντά στο τουρκικό πλοίο του Καπετάν Μπέη.

Οι Ρώσοι δεν είχαν ακόμη αναμειχθεί με τα πλοία αλλά δέχονταν τα πυρά από τις οχυρώσεις. Η γενικευμένη σύγκρουση άρχισε στη μία και μισή και διήρκεσε περί τις έξι ώρες: Σ’ αυτό το διάστημα 12 ή 13 μεγάλα πλοία ή φρεγάτες τουρκικές καταστράφηκαν ή κάηκαν. Δεν μπορώ να σας πω τι απομένει από τα πλοία που έπεσαν στην ακτή, γιατί είναι νύχτα. Αύριο θα τελειώσουμε με τα απομείναντα. Επειτα θα έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε τα πυρά των στεριανών οχυρώσεων για να εξέλθουμε, γιατί πιστεύω ότι θα ενισχυθούν. Δεν γνωρίζουμε αν ο Ιμπραήμ ήταν παρών, αλλά η φρεγάτα του υπάρχει ακόμη. Εκείνη που αντιμετώπισε τη “Σιρέν” καταστράφηκε και στη συνέχεια ανατινάχθηκε.

Μέχρι στιγμής επιβεβαιώνω 26 νεκρούς επί του πλοίου “Σιρέν”, 37 τραυματίες, όλοι βαριά. Ο Φλερά σκοτώθηκε. Επί του “Scipion” και του “Μπρεσλάου” καταμετρήθηκαν στο κάθε πλοίο από 20 νεκροί ή τραυματίες.

Τα ρωσικά πλοία αντιμετώπισαν τα πυρά των στεριανών οχυρώσεων πριν να έλθουν να πάρουν μέρος στη ναυμαχία, οπότε κατέληξαν μ’ ένα τέτοιο συνεχόμενο πυρ που δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο. Οι κανονιοβολισμοί υπήρξαν πραγματικά τρομεροί. Φανταστείτε τον πάταγο σ’ ένα τέτοιο λιμάνι.

Κάθε ναυτική μοίρα είχε να στηριχθεί η μία στην άλλη. Θα σας στείλουμε το Πρωτόκολλο της διαβούλευσης και της απόφασης που πάρθηκε προχθές στο θέμα της εισόδου μας στο Ναυαρίνο. Δεν έχω το χρόνο, ούτε ένα ταχυδρομικό πλοιάριο να σας στείλω, είναι όλα εκτός υπηρεσίας. Το γράμμα αυτό θα σταλεί μ’ ένα αγλλικό μπρίκι. Ο κ. Κράντοκ τραυματίστηκε. Αλλά η φτωχή “Σιρέν”! Εχω περισσότερους από 29 αναπήρους και είναι οι πιο γενναίοι μου. Τα πληρώματά μου πολέμησαν σαν λιοντάρια. Τα πλοία μας έριξαν δεν ξέρω πόσες χιλιάδες κανονιές. Ολοι οι αξιωματικοί μου έκαναν το καθήκον τους και ακόμα περισσότερα. Δεριγνί»

Ο ναύαρχος κόμης Χέυδεν προς την Αυτού Εξοχότητα τον Απεσταλμένο της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, Ναυαρίνο 20 (8) Οκτωβρίου 1827

«Κύριε. Είναι από το λιμάνι του Ναυαρίνου όπου σας γράφω αυτές τις γραμμές και μετά μια τρομερή μάχη, που οι Τούρκοι μάς υποχρέωσαν να δώσουμε.

Ο κ. Κόδριγκτον δίνει λεπτομέρειες στον Πρεσβευτή της Βρετανικής Μεγαλειότητος· πιστεύω ότι είναι ανώφελο να τις επαναλάβω. Δεν γνωρίζουμε πώς θα τελειώσει η μέρα αύριο, αλλά υπάρχει κάθε λόγος να ελπίζουμε ότι θα εξέλθουμε του Ναυαρίνου, αφού πρώτα δώσουμε στους Τούρκους και τον Ιμπραήμ ένα πολύ σκληρό μάθημα. Η σύγκρουση διήρκεσε περισσότερο από τέσσερις ώρες.

Μια φρεγάτα παραδόθηκε σ’ ένα από τα πλοία της Αυγού Μεγαλειότητος. Σ’ αυτή τη ναυμαχία, που δεν προκαλέσαμε εμείς, η σημαία του Αυτοκράτορος στέφθηκε με τιμή. Ολοι οι ναύτες μας έκαναν το καθήκον τους, οπλίτες και αξιωματικοί πολέμησαν σαν λιοντάρια. Δεν γνωρίζω να σας πω τον αριθμό των τραυματιών μας. Ελπίζω να μην είναι σημαντικός. Κανένας από τους Πλοιάρχους, ούτε τους ανώτερους αξιωματικούς δεν τραυματίστηκε.

Αυτή η ναυμαχία μπορεί και οφείλει να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες. Από εδώ δεν μπορώ να δώσω καμία συμβουλή ούτε γνώμη στην Εξοχότητά σας· αλλά την ικετεύω να σκεφθεί καλά την πιθανότητα μιας αντίδρασης εκ μέρους του όχλου της Κωνσταντινούπολης.

Σας παρακαλώ θερμά επίσης να στείλετε αμέσως ένα γράμμα στην Αγία Πετρούπολη. Μόλις θα εξέλθουμε από το λιμάνι θα στείλω και εγώ από την πλευρά μου.

Η Εξοχότητά σας ας με συγχωρήσει για την ακαταστασία αυτού του γράμματος, που γράφτηκε πολύ βιαστικά πάνω στο στήριγμα ενός κανονιού. Κόμης Χέιδεν»
Μπορεί η χάραξη συγκεκριμένης πολιτικής να υπήρξε ο λόγος για την πραγμάτωση αυτής της ναυμαχίας, όμως το αίμα των νεκρών Ευρωπαίων που χύθηκε στις στενωπούς του Ναυαρίνου μας εμπνέει τόσο για τους αγώνες του σήμερα, όσο και για τους αγώνες του αύριο.
Πηγές:

https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Navarino

http://e-amyna.com/?p=9432

http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=154651

http://www.huffingtonpost.gr/2015/10/20/naymaxia-nayarinou_n_8335180.html?ncid=fcbklnkgrhpmg00000001

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=389926