Αντιμέτωπος με την πιθανότητα ή μάλλον τη βεβαιότητα να περάσει από την άλλη πλευρά του “σύρματος”, στο Μακρονήσι, το ελληνικό μεταπολεμικό “Νταχάου”, να βασανισθεί ανελέητα και να κινδυνεύσει να πεθάνει, ο τότε ανθυπολοχαγός και προσφάτως εκλιπών Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος αρνήθηκε να υπογράψει “δήλωση” και απηύθυνε την επιστολή που ακολουθεί στους ανωτέρους του.

Ευτυχώς, ο Δεσποτόπουλος επέζησε τελικά. Χιλιάδες άλλοι ‘Ελληνες πολίτες όμως (μερικές φορές ούτε καν κομμουνιστές), που, όπως και ο Δεσποτόπουλος, θεώρησαν ότι η αξιοπρέπειά τους δεν τους επιτρέπει να υπογράφουν “δηλώσεις αποκήρυξης” και ότι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς την αξιοπρέπειά τους. Οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, μερικές ώρες μετά την άρνησή τους να υπογράψουν την “δήλωση”.
Αφιερώνουμε εξαιρετικά την επιστολή Δεσποτόπουλου στον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς του, στα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του “Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς” και σε όλους όσους υπέγραψαν και υπερψήφισαν τις Δανειακές Συμβάσεις και τα Μνημόνια.

Προς το
Παρά τω Γ.Κ.Π.Α. Προανακριτικόν Γραφείον
Υπόμνημα
του εφέδρου ανθ/γού Πεζικού Δεσποτοπούλου Κων/νου

Ο υπογεγραμμένος έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος, διατελέσας εν τω πολιτικώ βίω υφηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών και συγγραφεύς βιβλίων ηθικής και φιλοσοφίας καθόλου, εις συμπλήρωσιν της ενώπιον υμών γραπτής καταθέσεως, και ειδικώς ως προς τους λόγους δι’ ους είναι ηθικώς αδύνατος δι’ εμέ η υπογραφή της αιτηθείσης «δηλώσεως», έχω να προσθέσω τα εξής:

Η δήλωσις αύτη, επιβαλλομένη ουχί εις πάντας τους Ελληνας αξιωματικούς αλλ’ ειδικώς εις εμέ και ωρισμένους άλλους, προϋποθέτει μειωμένην ηθικήν κατάστασιν εμού και αυτών, και ενέχει την έννοιαν απεμπολήσεως ωρισμένου παρελθόντος, «μετανοίας», «ανανήψεως» (οίαν δεν θα είχεν, εάν επεβάλλετο εις πάντας τους Ελληνας αξιωματικούς).

Είναι όμως εξουθενωτικόν διά το κύρος του πνεύματος, να εμφανισθή ούτω εις τοιαύτην αντίφασιν με τον εαυτόν του, με τοιούτον άθλιον, απεμπολητέον παρελθόν εις κατ’ εξοχήν Ελλην καθηγητής της ηθικής φιλοσοφίας, καθηγητής της αρετής, της ελληνικής (μη έχων άλλωστε εις το παρελθόν του ουδέν, όπερ δύναται ν’ αποτελέσει αντικείμενον μετανοίας).

Περαιτέρω όμως η αυτή δήλωσις παρέχει ως εκ τούτου ισχυράν υπόνοιαν, ότι γίνεται παρά συνείδησιν (υπό το κράτος των βαρειών συνθηκών της ειδικώς αυστηράς στρατιωτικής πειθαρχίας) ότε δίδεται η εντύπωσις η φρικτή διά τους πνευματικούς ανθρώπους, ότι το πνεύμα, η φιλοσοφία, και δη η ελληνική φιλοσοφία, με την υψηλήν παράδοσιν της σωκρατικής ισαπολύτου ανεξαρτησίας από των εγκοσμίων ατυχιών, αισχρώς ήδη προδίδων εαυτήν, υποκύπτουσα εις την επίσεισιν ή και επιβολήν σωματικών κακώσεων ή άλλων ομοίων.

Οθεν η προκειμένη δήλωσις ενέχει διασυρμόν εν τω προσώπω μου της απροσώπου αξίας του πνεύματος και εμμέσως κατά της Ελλάδος, ήτις εις την συνείδησιν των εκλεκτών ανθρώπων της Οικουμένης ταυτίζεται με την αξίαν του πνεύματος. Τοιαύτην, ήκιστα τιμητικήν, συνέπειαν, όχι καλώς διά το πρόσωπό μου, θα είχεν η παρ’ εμού υπογραφήν δηλώσεως και μάλιστα με απήχησιν δυσμενεστάτην όχι εις το εσωτερικόν μόνον.

Και υπάρχει βεβαίως και η άλλη σοβαρά άποψις, ότι εκ της αυτής πράξεως θα επήρχετο ηθικός ακρωτηριασμός και ούτω παιδαγωγική αχρήστευσις μιας από τας πρώτας -ας συγχωρηθή ο αναγκαίος ενταύθα αυτοχαρακτηρισμός- παιδαγωγικάς μονάδας του Εθνους, προς ζημίαν σοβαράν του ζωντανού πολιτισμού αυτού, του τιμιωτέρου καθ’ ημάς στοιχείου της ζωής του και εις μίαν τόσον κρίσιμον ώραν της ιστορίας του.

Τοιαύτης βαρύτητος λόγοι στηρίζουν την εμμονήν μου εις το περιεχόμενο του εθνικού χρέους μου, όπως η πνευματική και ηθική ηλικία μου, μου επέτρεψαν να το συλλάβω.

Μετά σεβασμού
Κ. Δεσποτόπουλος

(δανειστήκαμε το κείμενο από το Delphi Initiative)