Δημοσίευση: 17 Μαΐου 2015

Της Έλλης Ισμαϊλίδου

Κάποτε η Αρχαία Ελλάδα αποτελούσε πόλο έλξης της παγκόσμιας πνευματικής ελίτ. Το ακαδημαϊκό έργο της Αθήνας συνεισέφερε στα πάντα, από τη λογική και τη φιλοσοφία μέχρι την πολιτική σκέψη που αποτέλεσε τη βάση του σύγχρονου πολιτισμού.

Καθώς όμως η Ελληνική Δημοκρατία παλεύει να έρθει σε συμφωνία για την εξόφληση των περισσότερων από 300 δισεκατομμυρίων ευρώ τα οποία οφείλει σε διεθνείς πιστωτές, έρχεται επίσης αντιμέτωπη με την εξάντληση του σημαντικότερου πόρου της: του ανθρώπινου κεφαλαίου.

Σύμφωνα με διάφορες αναφορές, μια καταστροφική διαρροή εγκεφάλων παρασύρει εκτός της χώρας το καλύτερο και ευφυέστερο τμήμα του εργατικού δυναμικού της Ελλάδας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μεταξύ 180.000 και 200.000 πολιτών με υψηλή μόρφωση έχουν εγκαταλείψει το παρακμάζον οικονομικά κράτος.

Με αυτό το ρυθμό, η φυγή αυτή μεταφράζεται σε περίπου 10% του συνολικού εργατικού δυναμικού της χώρας με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αναφέρει ο Λόης Λαμπριανίδης, καθηγητής οικονομικής γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Σε μακροοικονομικό επίπεδο, αυτή η μετακίνηση αποτελεί σαφώς διαρροή εγκεφάλων, ανέφερε ο Νικόλας Αλεξίου, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Queens College του City University of New York (CUNY), ο οποίος μελετά τα μεταναστευτικά μοτίβα των Ελλήνων.

Αυτό που διαφοροποιεί το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων από άλλους τύπους μεταναστευτικών κυμάτων είναι το υψηλό ποσοστό ειδικευμένων και μορφωμένων ατόμων που εγκαταλείπει τη χώρα, σημείωσε ο Αλεξίου.

Με άλλα λόγια, η Ελλάδα χάνει τους «νεότερους, τους καλύτερους και τους εξυπνότερους», όπως αναφέρει μια μελέτη του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου (EUI) που δημοσιεύτηκε το Μάρτιο του 2014.

Σύμφωνα με τη μελέτη, το 88% όσων έφυγαν από τη χώρα έχει πτυχίο πανεπιστημίου, πάνω από το 60% αυτών έχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών, ενώ το 11% έχει διδακτορικό τίτλο.

Σύμφωνα με την αναφορά του EUI, το 79% όσων εγκατέλειψαν την Ελλάδα κατά την διάρκεια της κρίσης απασχολούνταν ήδη, αλλά αισθάνονταν ότι «δεν υπήρχε μέλλον στη χώρα» (50%) ή ότι δεν υπήρχαν επαγγελματικές ευκαιρίες (25%).

Σύμφωνα με την αναφορά του EUI, το 79% των ατόμων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα κατά την διάρκεια της κρίσης απασχολούνταν ήδη, αλλά αισθάνονταν ότι «δεν υπήρχε μέλλον στη χώρα» (50%) ή ότι δεν υπήρχαν επαγγελματικές ευκαιρίες (25%).

Η διαρροή εγκεφάλων έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία σε μια χρονική συγκυρία όπου η χώρα έχει απολέσει το 25% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της από την έναρξη της οικονομικής κρίσης — ποσοστό που αντιστοιχεί στο ΑΕΠ που απώλεσαν η Δυτική Ευρώπη και οι Η.Π.Α. κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Ελλάδα έχει απολέσει το 25% του ΑΕΠ της από την έναρξη της οικονομικής κρίσης;

Έχει δημοσιονομικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας μεταξύ άλλων τη φορολογία εισοδήματος και τους φόρους κατανάλωσης. Ωστόσο, το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων στερεί επίσης από τη χώρα τη δυνατότητα να δημιουργήσει παραγωγή υψηλότερης αξίας, ανέφερε η Τζόαν Βίντρα, πρώην αναλύτρια του οίκου Moody’s και νυν επικεφαλής του τμήματος βαθμολογίας πιστοληπτικής ικανότητας κρατών στην ARC Ratings.

Ακόμα και στον τομέα του τουρισμού, παρά την αύξηση του αριθμού των διεθνών επισκεπτών, το συνολικό εισόδημα μειώθηκε κατά 36%, σύμφωνα με μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την Endeavor, έναν διεθνή μη κερδοσκοπικό οργανισμό υποστήριξης της επιχειρηματικότητας.

Τα πράγματα μπορεί να επιδεινωθούν ακόμα περισσότερο, καθώς περίπου 35.000 νέοι Έλληνες σπουδάζουν αυτήν τη στιγμή στο εξωτερικό και ενδέχεται να αποφασίσουν να αναζητήσουν εργασία εκτός της χώρας, σημείωσε η αναφορά.

Για να μην αναφέρουμε τον αριθμό των Ελλήνων που ζουν στη χώρα και βρίσκονται σε διαδικασία μετεγκατάστασης. Τον Ιανουάριο του 2014, η ελληνική εφημερίδα Το Βήμα δημοσίευσε μια μελέτη της ελληνικής εταιρείας ερευνών αγοράς Kάπα Research, η οποία έδειξε ότι το 70% των ελλήνων αποφοίτων επιθυμεί να εργαστεί στο εξωτερικό και ότι το 10% βρίσκεται ήδη σε διαδικασία αναζήτησης εργασίας σε διαφορετική χώρα.

Πού μετακινούνται όμως αυτοί οι Έλληνες με το υψηλό μορφωτικό επίπεδο;

Συνολικά, ο πλέον δημοφιλής προορισμός είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, ακολουθούμενο από τη Γερμανία και την Ολλανδία, σύμφωνα με τη μελέτη του EUI.

Ποσοστό των Ελλήνων που μετανάστευσαν κατά τη διάρκεια της κρίσης (2010-2013), όπως καταγράφηκε από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο μεταξύ Μαΐου και Αυγούστου 2013.

Η μελέτη της Endeavor αναφέρει ότι για τα άτομα ηλικίας έως 35 ετών (και για μετακινήσεις που πραγματοποιούνται αυστηρά για εργασιακούς σκοπούς — εξαιρουμένων των σπουδών, των οικογενειακών και άλλων λόγων μετανάστευσης), ο πλέον δημοφιλής προορισμός είναι η Γερμανία.

Η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούν τους δημοφιλέστερους προορισμούς, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 50% της μετανάστευσης που πραγματοποιείται για την εύρεση εργασίας από άτομα ηλικίας κάτω των 35 ετών, ανέφερε ένας εκπρόσωπος της Endeavor.

Ανά επάγγελμα, το Ηνωμένο Βασίλειο προσελκύει μεγάλο αριθμό οικονομολόγων από την Ελλάδα, οι επαγγελματίες στον κλάδο της τεχνολογίας κατευθύνονται προς τις Η.Π.Α., οι μηχανικοί μετακινούνται προς τη Μέση Ανατολή, ενώ οι γιατροί μεταναστεύουν στη Γερμανία, σύμφωνα με την αναφορά.

Τον Μάρτιο του 2015, η ελληνική εφημερίδα Τα Νέα ανέφερε ότι 3.500 έλληνες γιατροί είχαν μεταναστεύσει στη Γερμανία από την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Αυτός ο αριθμός αντιστοιχεί περίπου στο ήμισυ του συνόλου των 7.340 γιατρών που έχουν εγκαταλείψει την Ελλάδα από την έναρξη της κρίσης, σύμφωνα με την εφημερίδα Πρώτο Θέμα.

Ο αριθμός των γιατρών που εγκαταλείπουν την Ελλάδα έχει τριπλασιαστεί από το 2009, πριν από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, σύμφωνα με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών. Αυτό καθιστά την Ελλάδα τον μεγαλύτερο εξαγωγέα γιατρών προς τη Γερμανία παγκοσμίως, όπως κατέδειξε μια μελέτη που διεξήχθη από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία.

Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία στην ευρωζώνη, αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους επικριτές της δημοσιονομικής πολιτικής της Ελλάδας.

«Δεν μας διαφεύγει η ειρωνεία», ανέφερε η Νατάσσα Ρωμανού, ερευνήτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Columbia και εκπρόσωπος στις Η.Π.Α. του ΣΥΡΙΖΑ, του κυβερνώντος κόμματος στην Ελλάδα.

«Ενώ η Γερμανία δυσχεραίνει τη διαπραγμάτευση του πακέτου διάσωσης για την Ελλάδα, κατά κάποιο τρόπο αποκομίζει τα οφέλη από το ανθρώπινο κεφάλαιο που εγκαταλείπει τη χώρα», υποστήριξε η Ρωμανού.

Καθώς το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα άγγιξε το 25,7% τον Ιανουάριο του 2015 —πάνω από το διπλάσιο του μέσου όρου του 9,7% για την Ευρωπαϊκή Ένωση— ο αριθμός των μορφωμένων νέων Ελλήνων που έχουν φύγει από τη χώρα από την έναρξη της οικονομικής κρίσης αυξήθηκε στους 180.000, σύμφωνα με τον Λαμπριανίδη, ο οποίος θα δημοσιεύσει τα ευρήματά του τον επόμενο μήνα στο πλαίσιο δύο ερευνητικών προγραμμάτων που χρηματοδοτήθηκαν από το London School of Economics και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συνολικά, η Endeavor εκτιμά ότι 200.000 Έλληνες ηλικίας κάτω των 35 έχουν εγκαταλείψει τη χώρα από την έναρξη της χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ελλάδα το 2010.

Ο αριθμός αυτός είναι πιθανότατα υψηλότερος σήμερα, μιας και τα δεδομένα της Endeavor καλύπτουν μόνο την περίοδο μέχρι το 2013.

Αν και αποτελεί εύλογα το κράτος με τις μεγαλύτερες οικονομικές δυσκολίες, η Ελλάδα δεν είναι η μοναδική χώρα που αντιμετωπίζει το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων.

Ένας εκτιμώμενος αριθμός 428.000 ατόμων εγκατέλειψε την Πορτογαλία μεταξύ του 2011 και του 2014, αριθμός που αντιστοιχεί περίπου στο 4,28% του πληθυσμού της ή σε ένα άτομο να εγκαταλείπει τη χώρα κάθε πέντε λεπτά.

Στην Ιρλανδία, περίπου 200.000 άτομα ηλικίας μεταξύ 15 και 35 εγκατέλειψαν τη χώρα μεταξύ του 2009 και του 2014. Περίπου το ήμισυ (47%) όσων έφυγαν ήταν κάτοχοι τίτλου σπουδών ανώτερης εκπαίδευσης. Η Ισπανία έχασε επίσης περίπου μισό εκατομμύριο κόσμου μέχρι το 2013, κάτι που η υπουργός Εργασίας της χώρας Φάτιμα Μπάνιεθ αποκάλεσε «πρωτοφανή φυγή ταλέντων».

Συγκεκριμένα για την Ελλάδα ωστόσο, η φυγή των καλύτερων και των ευφυέστερων έχει σημασία καθώς η χώρα βρίσκεται υπό διεθνή παρακολούθηση λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζει στην αποπληρωμή των χρεών της και τη διατήρηση της θέσης της στην Ευρωζώνη.

Τελικά, το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων επισημαίνει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα για τη διατήρηση μιας υγιούς οικονομίας — αν θα παραμείνει ή αν θα εγκαταλείψει την Ευρωζώνη.